Tarih Mozaiği

Türkiye'nin güneydoğusu, zengin toprak ve tarihe sahip Bereketli Hilal’in (Mezopotamya'nın kuzey kısmı) kuzey sınırını oluşturmaktadır. Binlerce yıldır Fırat ve Dicle Nehirleri’nin su yollarından beslenen Bereketli Hilal, çeşitli kültürlere, zengin tarıma ve ticarete ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye’nin bu bölgesinin en batı noktasında yer alan Gaziantep şehri, tarih öncesi çağlarda bir höyük üzerinde oluşmuştur ve bugün Dülük olarak bilinen Doliche Antik Kenti'ne ev sahipliği yapmaktadır. Tarihi MS 1.-3. yüzyıllara dayanan bu antik yerleşim mağaralarında İkiz Tanrısı Mitras’a tapınmak için yapılan yeraltı tapınakları bulunmaktadır. Bunlar Güneydoğu Anadolu’daki Mitras’ın önemli kült merkezleriydi.

Gaziantep’in daha kuzeyinde, Fırat kıyıları boyunca, Roma kalesi Rumkale yüksek kayalar üzerinde yer alan antik bir kaledir.

1773 yılında Rumkale’de ölen Aziz Nerses I (Büyük Nerses I) anısına bir kilise inşa edilmiştir. Kilise 17. yüzyılda bir camiye dönüştürülmüştür. Suyla çevrili kalenin kuzeyinde kalan Barşavma Manastırı’nı 13. yüzyılda Yakubi azizi Barşavma, kendi adına inşa ettirmiştir. Birbirine bitişik iki yapıdan bazı bölümler ayakta kalmıştır. Hz. İsa’nın 12 havarisinden, Johannes’in (Yuhanna) Roma döneminde Rumkale’yi mesken edinerek kayadan oyma bir odada İncil'in "Yuhanna’nın İncili" olarak bilinen nüshalarını çoğalttığı rivayet edilir.

Doğu Toros Dağları’nın en yüksek zirvelerinden biri olan Nemrut Dağı'ndaki eşsiz yapılar, Fırat Nehri'nin kuzeyinde kurulan Kommagene Krallığı’nı yöneten I. Antiokhos (M.Ö. 69-34) tarafından inşa edilmiş ve devasa Hiyerotesyon (tapınak mezarları ve tanrıların evi) heykelleri ile taçlandırılmıştır. Dönemin en iddialı yapılarından biridir. Kralın ve soyunun heykellerinin yanı sıra tanrı/tanrıça heykellerinin bulunduğu, efsaneleriyle bilinen büyüleyici Pantheon (Türkçede “tüm tanrıların tapınağı” adına gelir), Nemrut Dağı’nın Adıyaman'daki uçsuz bucaksız platolarında, Kahta ilçesine bakan 2,150 metrelik zirvesinde yer alır.

Doğuya doğru ilerlerken Helenistik, Roma, Sasani ile Bizans dönemlerinden İslamiyet ve Osmanlı dönemlerine ve günümüze kadar önemli bir merkez olan Diyarbakır şehrine rastlayacaksınız. Altı kilometre uzunluğunda surlarla çevrili, İçkale olarak bilinen tarihi Diyarbakır Kalesi’nin içinde çeşitli dönemlerde farklı inançlara ait 22 kilise bulunurdu. Bunların altısı bugün hâlâ varlığını sürdürüyor.

Surp Giragos Ermeni Kilisesi, Surp Sarkis Ermeni Katolik Kilisesi, Süryani Protestan Kilisesi, Meryem Ana Süryani Kadim Kilisesi (bilinen diğer adıyla Mor Yakup Kilisesi), Mar Petyun Keldani Kilisesi ve Saint George Kilisesi (diğer adıyla Kara Papaz Kilisesi) bu antik bölgeyi karakterize eden zengin inanç mozaiğinin tarihsel kanıtlarıdır.

Kesin tarihi bilinmemekle birlikte, Saint George Kilisesi’nin (Mar Gevergis Kilisesi), MS 2. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir. Kesme siyah bazalt taştan inşa edilen kilise, yerli halk tarafından “Kara Papaz Kilisesi” olarak da anılır. Artuklular döneminde kilisenin işlevi değiştirilmiş ve yapı, Amida Höyük üzerinde yer alan sarayın hamamı olarak kullanılmıştır. Bazı kaynaklar bu hamamda El-Cezeri’nin robotlarının kullanıldığını yazar. El-Cezeri, İslamiyet'in Altın Çağı’nda sibernetiğin ilk adımlarını atan ve ilk robotu yapıp çalıştıran bilim adamı ve mühendisti. Saint George Kilisesi, restorasyon çalışmalarının ardından günümüzde bir sanat galerisi olarak kullanılmaktadır.

Mithray’a ait keşfedilen en son tapınak, 2017’de Diyarbakır’da gün ışığına çıkarıldı. Mithra; MÖ 600’lü yıllara dayanmaktadır ve Pers kökenlidir. Roma askerleri arasında “asla yenilmez ve yok edilemez tanrı” olarak bilinirdi. Zerzevan Kalesi’ndeki Mithras Tapınağı, Roma İmparatorluğu’nun doğu sınır garnizonuydu.

Çok zor dahil olunan bir din olan Mitraizm’in bütün tapınakları, yer altındaki doğal mağaralarda veya yapay olarak inşa edilmiş. Batılı araştırmacılara göre Roma İmparatorluğu’nda yapılan ilk Mithras Tapınağı Diyarbakır’dadır.