Türkiye’de Yahudi Mirası
İstanbul – Edirne – Bursa – Manisa – İzmir
Yahudi halkının Anadolu ile derin tarihi bağları vardır. Ege, Akdeniz ve Karadeniz kıyıları boyunca yer alan Sardes gibi antik kentlerdeki Yahudi yerleşimlerinin kalıntıları MÖ 4. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Ankara’da bulunan bir sütun üzerine takılı iki bronz levha, İmparator Augustus’un Yahudilere verdiği hakları göstermektedir. Osmanlı İmparatorluğu, varlığı boyunca Yahudilere kucak açmıştır. 14. yüzyılın başlarında Batı Avrupa’dan kovulan Yahudilerin bir kısmı Osmanlı topraklarına yerleştirilmiştir.
İstanbul’da 1.000 yılı aşkın bir süredir yaşayan bir Yahudi cemaati var ve şehrin Asya ve Avrupa yakasında çeşitli sinagoglar bulunmaktadır.
Neve Şalom Sinagogu, Türkiye’nin en büyük sinagogudur. Neve Şalom, Balat’taki Ahrida Sinagogu ve Yanbol Sinagogu, Karaköy’deki Aşkenaz Sinagogu ve Ortaköy’deki Etz Ahayim Sinagogu, İstanbul’un en çok ziyaret edilen sinagoglarıdır.
Edirne Büyük Sinagogu, 1905 yılında restore edilmiş bir binadır. Viyana’nın en büyük sinagogu olan ünlü Leopoldstädter Tempel’den esinlenerek projelendirilmiş ve topluluğun başarılarını ve modernliğini göstermeyi amaçlamıştır. Edirne Büyük Sinagogu, Fransız mimar France Depré tarafından Mağribi Revival mimarisiyle tasarlanmıştır. Yeni sinagog, Mayor Sinagogu ve Apulya Sinagogu’nun yerine Suriçi Mahallesi’nde inşa edilmiştir.
Bursa’da Geruş Sinagogu, Mayor Sinagogu ve Etz Ahayim Sinagogu bulunmaktadır.
İzmir (Smyrna)
İzmir’in Yahudi mirası, Sefarad gelenekleri ve Orta Çağ İspanya’sından ilham alan sinagogların mimari üsluplarıyla eşsiz bir karakter sergiliyor.
Kemeraltı’nın Sefarad sinagogları Karataş’taki Bikur Holim, Bet Hillel, Sinyora, Şalom, Algaze Sinagogları ve Bet İsrail Sinagogu’dur.
Bergama’daki yeni restore edilen Yabets Sinagogu, 2014 baharında düzenlenen bir törenle kültür merkezi olarak kullanılmak üzere yeniden kapılarını açtı. Sinagogun 19. yüzyılın ikinci yarısında inşa edildiği düşünülmektedir. Yapı, 1940’larda çatının çökmesine neden olan yangında ciddi hasar gördükten sonra terk edilmişti.
Anıtsal bir sinagog olan Sardes Sinagogu, Geç Roma Dönemi’nde Antik Lydia’nın Sardis’teki Yahudi dini yaşamının merkeziydi. Sinagog, Roma Hamamı ile Gymnasium’un bir köşesinde yer almış ve bu kamu binasının bir kısmını Yahudi ibadethanesine dönüştürmüştür. Mevcut kalıntıların çoğu 4. ve 5. yüzyıllara dayanmaktadır.
